ภูมิปัญญาท้องถิ่น

ภูมิปัญญาท้องถิ่น
“การทำปลาเค็ม”

ชื่อ ภูมิปัญญา : ปลาเค็ม

ประเภทของภูมิปัญญา : ภูมิปัญญาเกี่ยวกับระบบการผลิตหรือประกอบอาชีพที่มีลักษณะมุ่งเน้นระบบการผลิตเพื่อตนเอง

สถานที่ของการเก็บข้อมูล : บ้านป้าเปี๊ยก (นางวิไล  ถวิลหา) ชุมชนหาดวอน

      องค์ความรู้ที่ได้

คือ การถนอมอาหารโดยวิธีการทำปลาเค็มเพื่อให้สามารถเก็บไว้รับประทานได้ในระยะเวลาที่นานยิ่งขึ้น ชนิดของปลาที่สามารถนำมาใช้ในการทำปลาเค็ม เช่น ปลาสีกุน ปลาตัวเก็ง ปลายี่ลง ปลาจวด ปลาเฉลียบและปลาช่อนทะเล เป็นต้น

วิธีการทำปลาเค็ม

        1.นำปลามาตัดหัวแล้วเอาไส้ออกและทำความสะอาด ปลาที่ขอดเกร็ดเช่น ปลาจวด ส่วนปลาเฉลียบนั้นไม่จำเป็นต้องเอาไส้ออก

        2.นำปลาที่ผ่านการทำความสะอาดแล้วไปหมักไว้ในบ่อน้ำเกลือประมาณ 3-4 ชั่วโมง ส่วนปลาตัวเก็ง ปลายี่ลงและปลาเฉลียบนั้นต้องแช่ไว้ค้างคืน

        3.นำปลาที่ผ่านการแช่น้ำเกลือแล้วไปขึ้นตะแกรงเพื่อทำการตากแห้ง ในวันที่มีแดดดีใช้ระยะเวลาในการตากแห้งประมาณครึ่งวัน หากวันไหนไม่มีแดดก็จะนำไปผึ่งลม

 4.เก็บปลาเค็มที่แห้งแล้วนำใส่ถุงเพื่อแบ่งขาย ในการขายนั้นจะมีแม่ค้ามารับถึงที่โดยขายในราคาส่งและราคาจะแตกต่างกันออกไป เช่นปลาหวาน กิโลกรัมละ 80 บาท  ปลาช่อนทะเล กิโลกรัมละ 170 บาท และปลาเฉลียบ กิโลกรัมละ 70 บาทเป็นต้น

        ระยะเวลาในการทำงานแต่ละวันขึ้นอยู่กับจำนวนปลาที่รับมา  ทำจนกว่าปลาที่มีจะหมด โดยเริ่มทำตั้งแต่ตีสี่เป็นต้นไปนอกเหนือจากการนำเนื้อปลาไปทำปลาเค็มแล้ว ก็ยังมีปลาหวาน และส่วนที่เหลือ เช่น หัว ก้างและไส้จะนำไปขายให้กับโรงงานแปรรูปเพื่อนำไปทำอาหารเป็ด

กลุ่มสาระในการเรียนรู้ : การงานอาชีพและเทคโนโลยี

กลุ่มเป้าหมายในการเรียนรู้ :

            1. ลูกหลานเพื่อสืบทอดกิจการ

            2. นักเรียน นิสิต นักศึกษาที่สนใจและต้องการเรียนรู้

            3. ชาวบ้านและประชาชนทั่วไปที่สนใจ

แผนการจัดการเรียนรู้โดยใช้แหล่งการเรียนรู้นอกห้องเรียนเป็นฐาน

แผนการจัดการเรียนรู้ที่ 2  การแปรรูปและการถนอมอาหาร

สาระที่ 4 การอาชีพ                                                  เวลา 2 ชั่วโมง

หน่วยการเรียนรู้ที่ 3 อาหารและโภชนาการ

กลุ่มสาระการเรียนรู้การงานอาชีพและเทคโนโลยี        ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4

1. สาระสำคัญ

            การแปรรูปและการถนอมอาหาร จะช่วยให้มีอาหารที่สะอาด ปลอดภัยบริโภคตลอดทั้งปีและแก้ไขปัญหาการขาดแคลนอาหาร ทั้งนี้ยังเป็นการประหยัดและเพิ่มรายได้ให้กับครอบครัวได้เป็นอย่างดี

2. ตัวชี้วัดช่วงชั้น

ง 1.1     ม.4-6/2  สร้างผลงานอย่างมีความคิดสร้างสรรค์ และมีทักษะในการทำงานร่วมกัน
             ม.4-6/3  มีทักษะการจัดการในการทำงาน
             ม.4-6/4  มีทักษะกระบวนการแก้ปัญหาในการทำงาน
             ม.4-6/5  มีทักษะในการแสวงหาความรู้เพื่อการดำรงชีวิต
             ม.4-6/6  มีคุณธรรมและลักษณะนิสัยในการทำงาน
             ม.4-6/7  ใช้พลังงาน ทรัพยากร  ในการทำงานอย่างคุ้มค่าและยั่งยืน เพื่อการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม

3. จุดประสงค์การเรียนรู้

1. บอกความสำคัญของการแปรรูปและการถนอมอาหารได้
            2. บอกวิธีถนอมอาหารได้อย่างถูกต้อง
            3. บอกหลักการเลือกอุปกรณ์ที่ใช้ในการถนอมอาหารได้

            4. แปรรูปและถนอมอาหารได้อย่างถูกต้องอย่างน้อย 1 ชนิด

4. การวัดและประเมินผลการเรียนรู้

ด้านความรู้ (K)	ด้านคุณธรรม จริยธรรม และค่านิยม (A)	ด้านทักษะ/กระบวนการ (P)
1.ทดสอบก่อนเรียน 2.บอกความสำคัญของการแปรรูปและการถนอมอาหารได้   2. ซักถามความรู้เรื่อง การแปรรูปและการถนอมอาหาร 3.บอกวิธีถนอมอาหารได้อย่างถูกต้อง  4.บอกหลักการเลือกอุปกรณ์ที่ใช้ในการถนอมอาหารได้ 5.ตรวจผลงาน/กิจกรรมเป็น    รายบุคคลหรือเป็นกลุ่ม 6.แบบทดสอบหลังเรียน	- ประเมินพฤติกรรมในการ   ทำงานเป็นรายบุคคลในด้าน   ความมีวินัย ใฝ่เรียนรู้   ฯลฯ	-ประเมินพฤติกรรมในการ    ทำงานเป็นรายบุคคลและเป็น    กลุ่มในด้านการสื่อสาร       การคิด การแก้ปัญหา ฯลฯ -แปรรูปและถนอมอาหารได้อย่าง    ถูกต้องอย่างน้อย 1 ชนิด

5. สาระการเรียนรู้

สาระการเรียนรู้แกนกลาง
        1. ทักษะการทำงานร่วมกัน เป็นการทำงานกลุ่ม ทำงานร่วมกับผู้อื่นได้อย่างมีความสุขทำงานอย่างมีกระบวนการ  ตามขั้นตอนและฝึกหลักการทำงานกลุ่ม
        2. ทักษะการจัดการ  เป็นการจัดระบบงานและระบบคน  เพื่อให้การทำงานสำเร็จตามเป้าหมายอย่างมีประสิทธิภาพ
        3. ทักษะกระบวนการแก้ปัญหาในการทำงาน มีขั้นตอน คือ การสังเกต วิเคราะห์  สร้างทางเลือก และประเมินทางเลือก
            - การแปรรูป ถนอมอาหาร
        4. คุณธรรมและลักษณะนิสัยในการทำงานเป็นการสร้างคุณงามความดี และควรฝึกให้ผู้เรียนมีคุณภาพที่สำคัญๆ เช่น ขยัน อดทน  รับผิดชอบ และซื่อสัตย์
        5. การใช้พลังงาน ทรัพยากรอย่างคุ้มค่าและยั่งยืน เป็นคุณธรรมในการทำงาน

6. แนวทางบูรณาการ

    คณิตศาสตร์                      การกำหนดราคาสินค้าและการทำบัญชีรายรับรายจ่าย

    ภาษาไทย               การฟัง พูด อ่าน และเขียนจากสิ่งที่ได้รับความรู้

7. กระบวนการจัดการเรียนรู้

ขั้นที่ 1 นำเข้าสู่บทเรียน

ครูแจ้งตัวชี้วัดช่วงชั้นและจุดประสงค์การเรียนรู้ให้นักเรียนทราบ

ครูให้นักเรียนทำแบบทดสอบก่อนเรียน

ครูให้นักเรียนยกตัวอย่างประเภทของอาหารที่สามารถนำมาแปรรูปและถนอมอาหารและครูให้นักเรียนแสดงความคิดเห็น แล้วโยงเข้าสู่บทเรียน

ขั้นที่ 2 กิจกรรมการเรียนรู้

•                  ครูและนักเรียนร่วมกันสนทนาเกี่ยวกับวัตถุดิบที่สามารถนำมาถนอมอาหารได้และหาได้จากสิ่งแวดล้อมในท้องถิ่น เช่น ปลา ปลาหมึก กุ้งเป็นต้นและปัญหาเกี่ยวกับราคาอาหารทะเลที่เพิ่มสูงขึ้นแต่ทั้งนี้ชาวประมงก็ยังมีรายได้น้อยไม่เพิ่มขึ้นตามราคาอาหารทะเลที่สูงขึ้น

•                  ครูถามนักเรียนว่า  หากนักเรียนเป็นชาวประมงนักเรียนจะมีวิธีในการแก้ปัญหาอย่างไร แล้วครูเปิดโอกาสให้นักเรียนแสดงความคิดเห็นอย่างอิสระ  เพื่อเป็นการฝึกกระบวนการคิดวิเคราะห์

•                  นักเรียนร่วมกันสรุปวิธีการแก้ปัญหา  โดยมีแนวทางในการสรุป  ดังนี้
    - ใช้วิธีการแปรรูปและถนอมอาหาร  เพื่อเพิ่มรายได้ให้แก่ครอบครัวและเป็นทางเลือกของผู้บริโภค เช่น ปลาเค็ม กุ้งแห้ง กะปิ ปลาหมึกแห้ง

ขั้นที่ 2 กิจกรรมการเรียนรู้(ต่อ)

•                  ครูชมเชยนักเรียนทุกคนที่ช่วยกันระดมวิธีแก้ปัญหาได้อย่างถูกต้องและเหมาะสม

•                  ให้นักเรียนแบ่งกลุ่ม  กลุ่มละ 6 คน เพื่อร่วมกันศึกษาความรู้เรื่อง การเก็บอาหารและการถนอมอาหาร จากหนังสือเรียน

•                  ครูตั้งประเด็นคำถามเพื่อให้นักเรียนช่วยกันตอบ เพื่อประเมินความรู้ความเข้าใจ แล้วให้นักเรียนแต่ละกลุ่มร่วมกันสรุปความรู้

•                  ครูแจ้งให้นักเรียนทราบว่า จะให้นักเรียนแต่ละกลุ่มร่วมกันทำโครงงานการแปรรูปและการถนอมอาหาร   โดยครูอธิบายวิธีการเขียนโครงงานให้นักเรียนมีความรู้ความเข้าใจและสามารถนำไปปฏิบัติได้

ขั้นที่ 2 กิจกรรมการเรียนรู้(ต่อ)

•                  ครูพานักเรียนไปศึกษานอกสถานที่ชุมชนใกล้โรงเรียนที่ทำปลาเค็ม กะปิและอาหารทะเลตากแห้งเพื่อไปทดลองทำปฏิบัติจริงเพื่อให้นักเรียนมีความรู้และประสบการณ์จริง

•                  ครูให้นักเรียนแต่ละกลุ่มร่วมกันสำรวจหาวัตถุทางทะเล  เพื่อนำข้อมูลมาพิจารณาและตัดสินใจเลือกการแปรรูปอาหาร หรือถนอมอาหารของกลุ่ม
นักเรียนทำแบบทดสอบหลังเรียน หน่วยการเรียนรู้ที่

ขั้นที่ 3 ฝึกฝนผู้เรียน

•                  สมาชิกในกลุ่มช่วยกันแสดงความคิดเห็น และวิเคราะห์ตัดสินใจเลือกชนิดของวัตถุทางทะเลที่มีในท้องถิ่นที่จะนำมาทำโครงงานแปรรูปและถนอมอาหาร โดยมีครูคอยให้คำแนะนำอย่างใกล้ชิด

•                  นักเรียนแต่ละกลุ่มร่วมกันวางแผนการปฏิบัติโครงงานตามขั้นตอน ดังนี้
    - วางแผนการทำงาน  กำหนดระยะเวลา  กำหนดขั้นตอนการทำงาน  เตรียมวัสดุ-อุปกรณ์ และประเมินค่าใช้จ่าย
    - ลงมือปฏิบัติการแปรรูปอาหารหรือการถนอมอาหาร
    - ประเมินผลการปฏิบัติงานของกลุ่มและนำเสนอผลงาน   

ขั้นที่ 4 นำไปใช้

•                  ครูให้นักเรียนทุกกลุ่มนำผลงานจากโครงงานแปรรูปและถนอมอาหารมาจัดแสดง หรือจัดจำหน่ายในโรงเรียน  เพื่อเป็นการให้ความรู้และให้ผู้ร่วมงานเห็นความสำคัญของการแปรรูปอาหารและการถนอมอาหารที่เกิดประโยชน์ในชีวิตประจำวัน

ขั้นที่ 5 สรุป

•                  ครูและนักเรียนร่วมกันสรุปความรู้เรื่อง การแปรรูปและการถนอมอาหาร

8. กิจกรรมเสนอแนะ

•                  ครูให้นักเรียนนำผลงานจากโครงงานแปรรูปและถนอมอาหารมาจัดแสดงหรือจัดจำหน่ายในโรงเรียนเพื่อให้ผู้ร่วมงานเห็นถึงความสำคัญของการแปรรูปและการถนอมอาหาร

9. สื่อ/แหล่งการเรียนรู้

สื่อการเรียนรู้
            1. หนังสือเรียน การงานอาชีพและเทคโนโลยี  ม.4
            2. วัตถุดิบ วัสดุ-อุปกรณ์ในการแปรรูปและถนอมอาหาร
            3.แบบทดสอบก่อนเรียนและแบบทดสอบหลังเรียน

แหล่งการเรียนรู้
            1. ห้องสมุด

            2. แหล่งข้อมูลสารสนเทศ                                                                                      http://www.trueplookpanya.com/true/lesson_plan_detail.php?lesson_plan_id=579

3.ศึกษานอกสถานที่ ณ ชุมชนในท้องถิ่น

10. บันทึกหลังการจัดการเรียนรู้

1. ความสำเร็จในการจัดการเรียนรู้                                                           

            แนวทางการพัฒนา                                                             

2. ปัญหา/อุปสรรคในการจัดการเรียนรู้                                                   

            แนวทางแก้ไข                                                                      

3. สิ่งที่ไม่ได้ปฏิบัติตามแผน                                                                     

            เหตุผล                                                                                  

4. การปรับปรุงแผนการจัดการเรียนรู้                                                      

                                   

                                    ลงชื่อ                                                              ผู้สอน

ขอขอบคุณ

•                  ป้าเปี๊ยก (นางวิไล  ถวิลหา) ที่ให้ความรู้ในการทำปลาเค็มและเอื้อเฟื้อสถานที่ในการถ่ายทำ

•                  ว่าที่เรือตรี ดร.อุทิศ  บำรุงชีพ อาจารย์ประจำวิชาที่ให้ความรู้และกำหนดหัวข้อในการศึกษา